ปัจจเวกขณวิถี

ปัจจเวกขณะ แปลว่า พิจารณา หมายถึง หลังมรรคผลบังเกิดขึ้นในสันดานแล้ว ถัดจากนั้นจะตามมาด้วยการพิจารณา ธรรม 5 ประการ
ดังต่อไปนี้

๑. พิจารณามรรค
๒. พิจารณาผล
๓. พิจารณานิพพาน
๔. พิจารณากิเลสที่ละ
๕. พิจารณากิเลสที่เหลือ

ผู้ปฏิบัติมาถึงตรงนี้
จะเป็นเรื่องปกติธรรมดาที่จะต้องพิจารณามรรคผลที่ได้มาซึ่งเป็นการย้อนตรึกถึงสภาวะพิเศษยิ่งในขณะมรรคผลบังเกิดขึ้นพร้อมด้วยอัปปนาชวนะ

ในวาระมรรคผลบังเกิดขึ้นนั้นจิตย่อมเป็นอัปปนาสมาธิเท่านั้น(ไม่ต่ำกว่าอัปปนาสมาธิ) ครั้นมรรคผลวาระผ่านพ้นไปแล้วก็เข้าสู่ ปัจจเวกขณะญาณ ได้แก่ญาณที่ทำกิจพิจารณาธรรม5 ประการ

ซึ่งในการพิจารณาธรรมทั้ง5 อันเป็นขั้นตอนของปัจจเวกขณะญาณนี้ ระดับสมาธิจะไม่ใช่อัปปนาชวนะเหมือนอย่างในคราวมรรคผล(โลกุตตระวาระ)ระดับสมาธิจะเป็นเพียงแค่อุปจาระหรือขณิกะที่ตรึกถึงอตีตารมณ์ คือมรรค-ผล นิพพาน
ที่เพิ่งเกิดขึ้นและผ่านไปก่อนหน้านี้

ความข้อนี้เปรียบเหมือนบุรุษโดดออกจากเรือนที่กำลังมีไฟไหม้ลุกโชน เมื่อออกมาได้แล้วก็ย้อนหันกลับไปดูเรือนนั้น (หันไปดูช่องทางที่โดดออกมา)

คตินิยมที่เกี่ยวกับญาณพิจารณากิเลสที่ละนั้น ในหนั้งสือทั่วไปที่พรรณนาเกี่ยวกับเรื่องนี้ หรือครูบาอาจารย์ทั่วไปที่กล่าวพรรณนาถึงปัจจเวกขณะญาณนี้ มักจะพรรณนาถึง การย้อนพิจารณากิเลส 3 ตัว ( วิจิกิจฉา,สีลลัพพปรามาส, สักกายทิฏฐิ) ที่โสดาปัตติมรรคประหารไป อันเป็น การย้อนพิจารณากิเลสที่ได้ละไปแล้วซึ่งเป็นการย้อนพิจารณาอตีตารมณ์

อาจารย์ธรรมธีระ จากอริยสัจภาวนา
มูลนิธิรัศมีแห่งธรรม อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่

Comments

comments